به گزارش راهبرد معاصر آزادسازی سهام عدالت در سال جاری آغاز شد و سهامداران میتوانند 60 درصد از سهام عدالت خود را از طریق بانک ها بفروش برسانند. از زمان آزادسازی سهام عدالت، جاماندگان سهام عدالت درخواست ثبت نام داشتند که از همان زمان ثبت نام جاماندگان سهام عدالت در دستور کار قرار گرفت. امروز یک عضو کمیسیون اقتصادی مجلس خبر خوش برای جاماندگان سهام عدالت را تشریح کرد.

اختصاص سهام عدالت به مشمولان تا دو ماه آینده

حدود ۴۹ میلیون نفر از جمعیت کشور سهام عدالت دارند، اما متقاضیان بسیاری هستند که معتقدند دولت باید به جاماندگان سهام اختصاص دهد.

یک عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در گفتگو با تجارت‌نیوز از اختصاص سهام عدالت به مشمولان تا دو ماه آینده خبر داد.

محمد صفائی دلوئی گفت: طرح اختصاص سهام عدالت به جاماندگان در کمیسیون اقتصادی به تصویب رسید و از شهریور ماه به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تکلیف شد که مشمولان جدید را شناسایی کند.

به گفته او، وزارت کار شش ماه فرصا دارد تا جاماندگان اختصاص سهام عدالت را شناسایی کند. از آنجایی که از شهریور ماه به این وزارتخانه برای شناسایی مشمولان ابلاغ شده، مشمولان جدید در بهمن ماه مشخص می‌شوند.

این عضو کمیسیون اقتصادی در خصوص این که سهام عدالت جدید به چه کسانی اختصاص داده می‌شود؟ عنوان کرد: سهام عدالت جدید به همه روستائیان، افراد تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی و خانوارهایی که درآمد ماهانه کمتر از پنج میلیون تومان دارند اختصاص داده می‌شود.

همچنبن براساس اظهارات او، این لیست در بهمن ماه مشخص می‌شود و وزارت کار با همکاری وزارت اقتصاد باید منابع و سهام لازم برای مشمولان جدید را در نظر بگیرند.

نحوه واریز سود سهام عدالت سهامداران غیرمستقیم

مژگان صفری مقدم مسئول مرکز تماس ذینفعان بازار سرمایه، در رابطه با کارکرد‌های مرکز تماس ذینفعان بازار سرمایه، اظهار کرد: این مرکز در اصل محل پاسخگویی به تمام سوالات سهامداران بازار سرمایه است به نحوی که سهامداران می‌توانند از هرکجای ایران که باشند بدون نیاز به پیش شماره ۰۲۱ با شماره ۱۵۶۹ تماس بگیرند. از جمله خدماتی که این مرکز ارائه می‌دهد می‌توان به توضیح و رفع مشکلات سهام عدالت، درگاه یکپارچه سهام عدالت، سامانه سجام، مجامع الکترونیک و … اشاره کرد.

او بیان کرد: بیشترین تماس این مرکز از جانب افرادی است که در دریافت وجه حاصل از فروش سهام عدالت با مشکل مواجه شده اند و برای بررسی آن به فضا‌های ارتباطی چندانی دسترسی ندارند.

مسئول مرکز تماس ذینفعان بازار سرمایه تصریح کرد: هر فردی که می‌خواهد وارد بازار سرمایه شود فارغ از آنکه سهام عدالت دارد یا خیر برای خرید و فروش سهم مانند بازار‌های دیگری نیاز به شناسایی شدن دارد، به علت آنکه فرآیند شناسایی در بازار سرمایه از طریق سامانه سجام صورت می‌پذیرد.

صفری مقدم در رابطه با جاماندگان سهام عدالت، تصریح کرد: این موضوع فعلا مربوط به شرکت سپرده گذاری مرکزی نمی‌شود بلکه مجلس و دولت باید در این رابطه تصمیم گیری کنند به علت آنکه شرکت مذکور تنها قابلیت اجرایی دارد.

او در رابطه با علت فروش نرفتن سهام عدالت افراد بیان کرد: فرآیند فروش سهام از طریق کارگزاری‌ها انجام می‌شود مردم اگر در رابطه با عدم واریز نشدن سهامشان با مشکل مواجه هستند کافی است به کارگزاری بانکی که شماره شبای آن را در سامانه وارد کردند، مراجعه کنند یا اگر هم نمی دانند که اسم کارگزاریشان چیست با شماره ۱۵۶۹ تماس بگیرند و پس از آن با وارد کردن شماره ملی خود نسبت به کارگزاری مربوطه خود آگاهی پیدا کنند.

مسئول مرکز تماس ذینفعان بازار سرمایه بیان کرد: پرداخت سود سهام عدالت افراد تا پایان سال به حساب سهامداران عدالت واریز خواهد شد، نکته‌ای که باید به آن اشاره کرد، سهامداران مستقیم به ازای تک تک سهم‌های حاضر در پرتفویشان سود دریافت می‌کنند، اما سهامداران غیر مستقیم، هرگاه مجمع پرداخت سود شرکت سرمایه‌گذاری استانی آنها برگزار شود، پس از آن سود به حسابشان واریز می شود.

طرح «جاماندگان سهام عدالت» در مجلس

محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در یک برنامه تلویزیونی با بیان اینکه علی‌رغم شروع واگذاری سهام عدالت از سال ۸۵، بسیاری از مستحقان از جمله افراد تحت پوشش بهزیستی و کمیته امداد و کارگران از دریافت این سهام محروم مانده‌اند، گفت: در کمیسیون اقتصادی مجلس آماری گرفته‌ایم و طی آن دریافتیم حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر از افراد تحت پوشش کمیته امداد، فاقد سهام عدالت هستند. حدود ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر افراد تحت پوشش بهزیستی نیز فاقد سهام هستند. کارگران هم بخش زیادی، سهام نگرفته‌اند. این اعداد، اعداد بزرگی است.

وی ادامه داد: در مجلس بحث کردیم و طرح «جاماندگان سهام عدالت» تدوین و در صحن، اعلام وصول شد. پنج، شش جلسه کار کردیم و جمع‌بندی این بود که با اولویت دهک‌های کم‌درآمد به ویژه جمعیت تحت پوشش نهادهای حمایتی، سهام عدالت اختصاص یابد. طرح در کمیسیون اقتصادی تصویب شده و به صحن علنی مجلس رفته است. پس قولی که ما به مردم داده بودیم، انجام شده و اگر در صحن علنی و شورای نگهبان نیز تصویب شود، به زودی همه کسانی که جزو شش دهک کم‌درآمد جامعه هستند و به هر دلیلی از دریافت سهام عدالت محروم مانده‌اند، این سهام را خواهند گرفت.

آمار جاماندگان سهام عدالت

اطلاعات وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نشان می‌دهد خطا در شناسایی افراد مشمول سهام عدالت سبب شده که 45 درصد از افراد دهک دهم جامعه (پردرآمدترین‌ها) مشمول سهام عدالت شوند و در مقابل حدود 30 درصد از کم‌درآمدترین گروه‌های جامعه فاقد سهام عدالت باشند.

قرار بود سهام عدالت به دهک‌های پایین جامعه تعلق بگیرد و افراد تحت پوشش نهادهای حمایتی، روستاییان، عشایر، زنان سرپرست خانوار، کارگران فصلی و بیماران دارای بیماری خاص در اولویت دریافت سهام عدالت بودند.

اما حالا آمارها خلاف این را نشان می‌دهد. 6 میلیون و 680 هزار نفر از کم‌درآمدترین افراد جامعه سهام عدالت ندارند اما در مقابل 12 میلیون و 800 هزار نفر از پردرآمدترین گروه‌های جامعه سهام عدالت دارند.

چند نفر از مشمولان جا مانده‌اند؟

خطا در تخصیص سهام عدالت تا جایی پیش رفته که تعداد افرادی که در دهک دهم سهام عدالت دارند (3 میلیون و 850 هزار نفر) بیش از تعداد افرادی است که در دهک یکم (3 میلیون و 650 هزار نفر) مشمول سهام عدالت شده‌اند.

از طرف دیگر در گزارشی که وزارت تعاون منتشر کرده نشان می‌دهد 28 درصد از افراد تحت پوشش بهزیستی سهام عدالت ندارند، یعنی حدود یک میلیون نفر. این آمار در خصوص افراد تحت پوشش کمیته امداد بیشتر است.21 درصد افراد تحت پوشش کمیته امداد یعنی حدود دو میلیون نفر سهام عدالت ندارند.

آزادسازی سهام عدالت با هدف کمک به شش دهک درآمدی پایین صورت گرفته بود که این گزارش نشان می‌دهد این هدف محقق نشده است و بسیاری از مشمولان واقعی از دریافت سهام عدالت جا مانده‌اند.

به همین دلیل مدتی است که در مجلس طرح جاماندگان سهام عدالت مطرح شده است اگرچه هنوز راه به جایی نبرده است. به عبارت دیگر سهام عدالتی که قرار بود به شش دهک درآمدی پایین جامعه تعلق بگیرد و به یک دارایی با ارزش تبدیل شود، حالا از هدف اصلی خود دور شده. یعنی هم به بسیاری از افراد مشمول تعلق نگرفته و هم ارزش آن روز به روز در حال کاهش است.

این در حالی است که رئیس جمهور به مردم توصیه کرده بود که «سهام خود را نفروشند و از منافع بلندمدت آن بهره‌مند شوند.» از طرف دیگر سخنگوی ستاد آزادسازی سهام عدالت هم به صاحبان سهام عدالت توصیه کرده بود که این ابزار سرمایه‌ای را مانند ملک و یا مغازه خوب نگه دارند.

اما حالا گزارش‌ها نشان می‌دهد هم افراد بسیاری از دریافت این سهام جا مانده‌اند و هم ارزش آن هر روز کاهش یافته و دریافت پول این سهام به مشکلی تبدیل شده که چهار ماه است دارندگان آن را درگیر کرده است.

اگرچه افرادی که فاقد این سهام هستند در انتظارند که مجلس و دولت هرچه سریع‌تر فکری به حال جاماندگان سهام عدالت بکنند. حتی اگر ارزش این سهام در شرایط فعلی رو به کاهش باشد.

42 درصد نیازمندان، سهام عدالت ندارند

با ابلاغ سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی ازسوی مقام معظم رهبری در ابتدای خردادماه 1384 و پس از آن، با درخواست رئیس‌جمهور وقت از رهبر انقلاب و موافقت ایشان با توزیع گسترده سهام شرکت‌های زیرمجموعه اصل 44 قانون اساسی با هدف تامین عدالت اجتماعی، فقرزدایی و گسترش سهم بخش تعاون در اقتصاد ایران، توزیع سهام عدالت در آبان‌ماه 1384 به تصویب هیات وزیران رسید.

این طرح به‌عنوان یک جراحی بزرگ اقتصادی-اجتماعی از همان ابتدا با چالش‌های مختلفی در اجرا روبرو شد. یکی از چالش‌های اصلی طرح، سازوکار شناسایی مشمولان بود. قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 صراحتا دولت را مکلف می‌کرد مشمولان دریافت سهام عدالت از 6 دهک پایین درآمدی را شناسایی کند، اما درنهایت آنچه در اجرا اتفاق افتاد، واردکردن دهک‌های جمعیتی یا اقشار مختلف در طرح به‌جای دهک‌های درآمدی بود.

در گزارش پیش‌رو براساس داده‌های پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان تعاون، کار و رفاه اجتماعی، وضعیت مشمولان دارنده سهام عدالت را بررسی کرده‌ایم. بر اساس این داده‌های آماری، حدود 42 درصد (20.8 میلیون نفر) از افراد واقع در دهک‌های یک تا 6 که گروه‌های هدف سهام عدالت بودند فاقد سهام عدالتند. بین این افراد، 3 میلیون نفر هم مددجویان تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی دیده می‌شوند که از منابع طرح مذکور بی‌بهره مانده‌اند. همه این کژکاری‌ها درحالی رخ داده که در دهک‌های 7 تا 10 که اصلا جزء گروه‌های هدف طرح اعطای سهام عدالت نبودند، 17.5 میلیون نفر سهام دریافت کرده‌اند.

بررسی‌ها حکایت از آن دارد که یکی از دلایل اصلی ناکارآمدی و عدم اصابت منافع طرح توزیع سهام عدالت به گروه‌های هدف (دهک‌های کم‌درآمد)، فقدان یک پایگاه اطلاعات اقتصادی خانوارها بوده که منجرشده دولت‌های نهم و دهم سهام عدالت را به‌جای دهک‌های درآمدی، به قشرها و دهک‌های جمعیتی اعطا کند. البته قضاوت در مورد اینکه چه مقدار از این انحراف تعمدی بوده، سخت است با این حال هرچه هست، انحراف‌ها موجب ناکارآمدی یکی از بزرگ‌ترین سیاست‌های توزیعی در کشور شده است؛ انحرافی که با روح قانون اساسی، تکالیف اصل 44 و آرمان‌های عدالت‌خواهانه کاملا منافات دارد و با منابع مالی که پس از آزادسازی سهام عدالت برای خانوارهای دارای سهام فراهم شده، به‌نظر می‌رسد خود این طرح می‌تواند موجب شکاف طبقاتی شود. در ادامه با شرح مفصل موضوع، از لزوم دخالت موثر مجلس برای اعطای سهام به جاماندگان در دهک‌هایی پایین سخن گفته‌ایم.

42 درصد نیازمندان، سهام عدالت ندارند

در موارد قبلی متذکر شدیم زمانی که قرار شد دولت احمدی‌نژاد سهام عدالت را توزیع کند، از ابتدا مقرر شده بود این توزیع براساس دهک‌های درآمدی و بین ۶ دهک درآمدی پایین صورت گیرد، اما درنهایت دولت توزیع را براساس قشربندی انجام داد که به‌طور مفصل در مورد مشمولان آن بحث شد. گفته می‌شود از آنجایی که هیچ اطلاعاتی در مورد وضعیت اقتصادی خانوارها وجود نداشت، دولت احمدی‌نژاد با تصور اینکه توزیع براساس قشربندی می‌تواند به توزیع عادلانه منجر شود، سهام عدالت را بر این روال توزیع کرده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد این توزیع، به دلیل فقدان دسترسی به پایگاه اطلاعات اقتصادی خانوار و همچنین کنار گذاشتن طرح شناسایی 6 دهک و جایگزینی آن با قشربندی، کاملا به شکل ناعادلانه انجام شده است. قبل از اینکه به‌طور مفصل به بررسی داده‌های آماری این بخش بپردازیم، این نکته قابل ذکر است که همه داده‌هایی که در ادامه مورد استدلال قرار می‌گیرد، از پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان تعاون، کار و رفاه اجتماعی استخراج شده است. طبق توضیحات وزارت رفاه، دهک‌بندی پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان به نحوی است که تعداد کل خانوارها در هر دهک برابر و حدود 2.9 میلیون خانوار درنظر گرفته شده است، اما تعداد افراد در دهک اول شامل 4.4 میلیون نفر، دهک دوم شامل 6.6 میلیون نفر و در دهک‌های بعدی شامل 8 تا 9 میلیون نفر می‌شود. تعداد نفرات کمتر در دو دهک اول و دوم نسبت به دیگر دهک‌ها را می‌توان به فراوانی بیشتر خانوارهای تک نفره همچون سالمندان تنها و زنان و مردان تنها در دهک‌های پایین نسبت داد.

اما برگردیم به اصل مطلب. موضوع به این شرح است که براساس داده‌های پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان، از مجموع 49 میلیون و 148 هزار و 775 دارنده سهام عدالت (تا اوایل شهریورماه امسال)، 46 میلیون و 206هزار نفر از آنان در قید حیات هستند. از افراد در قید حیات، در دهک اول (کم‌درآمدترین و فقیرترین دهک) 74 درصد خانوارها سهام عدالت داشته و 26 درصد از خانوارها فاقد سهام عدالت هستند. در دهک دوم، سوم و چهارم نیز به ترتیب 76 درصد، 73 درصد و 71 درصد خانوارها دارای سهام عدالت و 24 درصد، 27 درصد و 29 درصد خانوارها فاقد سهام عدالت هستند. در دهک پنجم و ششم نیز به ترتیب 69 و 68درصد خانوارها دارای سهام عدالت و 32 و 33 درصد خانوارها نیز فاقد سهام عدالت هستند. تا اینجا مشخص شد درحالی که هدف اولیه و محل اصابت طرح اعطای سهام عدالت به 6 دهک کم‌درآمد بود، این هدف عملا محقق نشده و به‌طور میانگین در دهک‌های یک تا 6، بین 24 تا 32 درصد خانوارها فاقد سهام عدالت هستند.

درخصوص تعداد جمعیت این دهک‌ها نیز براساس داده‌های پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان (طبق اطلاعات درج شده در جدول و نمودار شماره 2)، در دهک اول (کم‌درآمدترین) از مجموع 4.4 میلیون نفر جمعیت، 769هزار نفر فاقد سهام عدالت هستند. در دهک دوم از نزدیک به 6.6 میلیون نفر جمعیت، بیش از 1.5 میلیون نفر فاقد سهام عدالت بوده، در دهک سوم از حدود 9.5 میلیون نفر جمعیت، چهار میلیون و 380 هزار نفر فاقد سهام عدالتند، در دهک چهارم از 9.7 میلیون نفر حدود 4.7 میلیون نفر فاقد سهام عدالتند، در دهک پنجم از 9.5 میلیون نفر بیش از 4.7 میلیون نفر فاقد سهام عدالت بوده و در دهک ششم نیز از 9.5 میلیون نفر حدود چهار میلیون و 694 هزار نفر از داشتن سهام عدالت بی‌بهره هستند. در مجموع درحال حاضر و براساس داده‌های پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان، از جمعیت 49 میلیون و 448 هزار نفری دهک‌های یک تا ششم، تعداد 20 میلیون و 806 هزار نفر (42 درصد از کل جمعیت این 6 دهک) فاقد سهام عدالت هستند.

17.5 میلیون نفر از دارندگان سهام عدالت مستحق نیستند

به‌طور مفصل شرح داده شد که برخلاف تکالیف قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 مبنی‌بر توزیع سهام عدالت بین افراد واقع در ۶ دهک پایین درآمدی، 42 درصد جمعیت این 6 دهک از عواید سهام عدالت بی‌بهره مانده‌اند. اما در سویی دیگر نکته قابل تامل اینکه، طبق داده‌های پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان، از مجموع بیش از 46 میلیون نفر افراد در قید حیات دارنده سهام عدالت، 28 میلیون و 642 هزار نفر از آنان در دهک‌های یک تا ششم دارای سهام عدالت بوده و حدود 17 میلیون و 564 هزار نفر از دارندگان سهام عدالت نیز در دهک‌های 7، 8، 9 و دهک 10 قرار دارند. براین اساس طبق این داده‌های آماری، در دهک هفتم از مجموع 9.3 میلیون نفر در قید حیات، 4.7 میلیون نفر دارای سهام عدالتند، در دهک هشتم از 9.2 میلیون نفر حدود 4.6 میلیون نفر سهام عدالت دارند، در دهک نهم از حدود 9 میلیون نفر تعداد 4.4 میلیون نفر دارای سهام عدالت بوده و در دهک دهم (ثروتمندترین) نیز از 8.6 میلیون نفر، تعداد سه میلیون و 854 هزار نفر دارای سهام عدالت هستند. از آنجایی که تحلیل خانوارها مهم‌تر از تحلیل جمعیت است، در این خصوص نیز بررسی‌ها نشان می‌دهد در هر کدام از دو دهک هفت و هشت، 67 درصد از خانوارها دارای سهام عدالت هستند. در دهک نهم و دهم (ثروتمندترین دهک) نیز به ترتیب 65 و 60 درصد افراد سهام عدالت دارند.

3 میلیون مددجوی کمیته امداد و بهزیستی سهام عدالت ندارند

در موارد اشاره شده به‌طور مفصل درخصوص ضعف اساسی شناسایی مشمولان و اعطای سهام عدالت بحث کردیم و گفتیم که بخش قابل توجهی از محل اصابت و گروه‌های هدف این جراحی بزرگ اقتصادی-اجتماعی دقیق نبوده؛ چراکه از طرفی افراد متمکن فراوانی مشمولان این سهام شده‌اند و در طرف دیگر، مشمولان مستحق زیادی هستند که به دلیل ناقص بودن سازوکار شناسایی و پویا نبودن آن از تصاحب سهام عدالت کنار گذاشته شده‌اند. در این زمینه به وضعیت دهک‌ها نیز اشاره کردیم؛ اما در بخش دیگری از آمارهای پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان، نکته قابل تاملی دیده می‌شود. موضوع از این قرار است که براساس داده‌های آماری پایگاه آماری مذکور، از مجموع 20 میلیون و 806 هزار نفری که در دهک‌های یک تا ششم فاقد سهام عدالت هستند، حدود سه میلیون و 31 هزار نفر از این افراد، مددجویان تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی هستند. طبق این آمارها، از سه میلیون و 878 هزار نفر افراد تحت پوشش بهزیستی، 28 درصد از آنان و از چهار میلیون و 606 هزار نفر افراد تحت پوشش کمیته امداد نیز 43 درصد آنان فاقد سهام بوده و در مجموع 36 درصد از افراد تحت پوشش این دو نهاد حمایتی فاقد سهام عدالت هستند (جدول شماره 2). نکته قابل تامل اینکه، جاماندن بیش از سه میلیون نفر از افراد تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی از دریافت سهام عدالت درحالی است که براساس آمارهای پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان، به 47 درصد از خانوارهای ایرانی بیش از یک سهام عدالت تعلق گرفته است.

اعطای سهام به جاماندگان در انتظار تصمیم مجلس

گفته شد که 42 درصد از افراد دهک یک تا ششم فاقد سهام عدالت هستند که در بین آنها حدود سه میلیون نفر نیز افراد تحت پوشش نهادهای حمایتی دیده می‌شود. این موضوعات نشان می‌دهد که توزیع سهام عدالت به همه اهداف خود نرسیده است. در این خصوص گرچه هیچ ابزار قانونی برای خلع ید از افراد غیرمستحق (در دهک‌های هفتم تا دهم) و توزیع این سهام بین افراد مستحق وجود ندارد، با این حال نمایندگان مجلس یازدهم در همین خصوص طرحی را با عنوان «طرح ساماندهی سهام عدالت» تهیه کرده‌اند که در صورت تصویب در صحن علنی مجلس، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی موظف خواهد شد افراد 14 سال به بالای 6 دهک کم‌درآمد را که درحال حاضر سهام‌دار سهام عدالت نیستند، شناسایی و لیست آنها را برای دریافت سهام به سازمان خصوصی‌سازی ارسال کند.

مجلسی‌ها درخصوص منابع واگذاری سهام عدالت به جاماندگان می‌گویند اولا؛ در سال‌های ۸5-۸4 حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار نفر دعوتنامه سهام عدالت دریافت کرده‌اند، اما سهامی به نام آنها واگذار نشده است. ثانیا؛ طبق محاسبات مشترک کمیسیون اقتصادی و نمایندگان دولت نشان می‌دهد حدود ۱۵۰ هزار میلیارد تومان از سرک مالکیت سهام دولت (درصد مالکیت جزئی سهام دولت) در شرکت‌های بورسی امکان واگذاری دارد و همچنین ثالثا؛ دولت از واگذاری بخشی از سهامی که قرار بود به یک میلیون نفر واگذار کند عدول کرده و حتی برخی از شرکت‌های سودآور را نیز از مجموعه واگذاری‌های سهام عدالت خارج کرده که همه اینها غیرقانونی است. به اعتقاد مجلسی‌ها اینها منابعی هستند که می‌توان جاماندگان را نیز از منافع سهام عدالت بهره‌مند کرد.